BIOS NEDİR
Bilgisayar il açıldğında çalışmaya başlayan
küçük bir yazılımdır. Anakart üzerinde sabit olarak bulunur. ROM adını
verdiğimiz bir cip içindedir. Sistemin kapatılması veya formatlanması durumunda
BIOS silinmez.
Bunun nedeni ise anakart üzerine monte
edilmiş salt okunabilir bellektir. Şimdiki anakartlarda ise daha çok EEPROM
bellek kullanılmaktadır.
Bios
Ne İşe Yarar:
İlk olarak bilgisayar donanımını dener ve
test eder.
BIOS
ta Yapılacak Ayarlar:
1.
Anakart üzerine takılı olan
donanımların çalışması ve düzgün çalışması için gereken parametreleri ve
adresleri tayin eder.
2.
Anakartın sistem açılışında
(BOOT) ilk olarak kullanacağı aygıtı belirler.
BOOT; bilgisayarın açıldığında bir dizi
sıradan kontrolleri yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem
dosyalarını yükleyerek işletim sistemini dosyaya sokmaktır.
BIOS Menüleri Nelerdir?
1.
STANDARD CMOS SETUP
2.
BIOS FEATURES SETUP
3.
CHIPSET FEATURES SETUP
4.
INTEGRATED PERIPHERALS
5.
POWER MANAGEMENT SETUP
3.
PNP/PCI CONFIGURATION
4.
LOAD BIOS DEFAULTS
5.
LOAD SETUP/PERFORMANCE
DEFAULTS
6.
SUPERVISOR PASSWORD
7.
USER PASSWORD
8.
SAVE & EXIT SETUP
9.
EXIT WITHOUT SAVING
STANDART CMOS SETUP
Ana Menüden bu bölüme
girdiğinizde, temel sistem ayarları ve sistem saati ile ilgili seçeneklere
ulaşırsınız. Bunların işlevleri aşağıda sunulmuştur.
Date/Time : Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabilirsiniz. Aslında
sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS'tan da ayarlayabilirsiniz. İşletim
sistemlerinin saat ve tarihleri BIOS'dakilerden farkı olmaz.
Sabit Diskler : BIOS ve
anakartlar 4 IDE sürücüye (sabit disk veya CD-ROM) destekler. IDE
disketlerinizin ayarlarını "Hard Disks" adlı bu bölmede
görebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler
burada görünmez.
Disk Sürücüler : Hemen hemen her PC'de bir disket sürücü vardır. Hatta bazılarında
iki tane olabilir. İşte bu bölmeden disket sürücünüzün tipini seçeceksiniz. Tek
bir disket sürücünüz varsa bunu 1.44M, 3.5" olarak seçebilirsiniz.
Video : Bu, monitörünüzün tipi
ile ilgili bir ayardır. Eskiden 40 veya 80 sütunluk CGA monitörler veya mono
monitörler varken bu ayar işe yarardı. Artık hep renkli VGA veya SVGA
monitörler kullanıldığı için bu ayar EGA/VGA olarak bırakılıyor.
Halt-On : POST, yani BIOS'un gerçekleştirdiği donanım testleri sırasında bir
donanım hatası ile karşılaşılırsa sistem durur. Halt-On seçeneği ile bazı
hataların dikkate alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını
söyleyebilirsiniz. Bu seçenekler aşağıdaki gibidir.
• No errors POST hiçbir hatada durmaz.
• All errors BIOS bir hata tespit ettiğinde durur ve size bu hatayı düzentmeniz
için uyarıda bulunur.
• All, But Keyboard POST klavye hataları dışındaki hatalarda durur.
• All, But Diskette POST disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur.
• All, But Disk/Key POST klavye ve disket sürücü hataları dışındaki hatalarda
durur.
Bellek Bilgileri : Bu
alandaki bilgilerde değişiklik yapamazsınız. Burada geleneksel (base),
uzatılmış (extended) ve diğer bellek kapasiteleri hakkında bilgi yer alır.
BIOS FEATURES SETUP
CPU
Internal Core Speed : Bu sayıdaki ekran görüntüsünde
görülmese de bazı anakartların özelliğine bağlı olarak burada işlemcinin hızı
görünür. (233MHz, 300MHz gibi). Bazı BIOS'larda bu değiştirilebilir bir
değildir. Ancak yeni Abit, Chaintech gibi anakartlarda işlemci terfileri için
bu bir seçenek olarak verilmiştir ve işlemci hızını anakart üzerindeki karmaşık
jumperler ile değil doğrudan BIOS yazılımından ayarlamanıza izin verir. Bazı
BIOS'larda ana menüde CPU&CHIPSET SETUP adlı ayrı bir bölümde de yer
alabilir.
Virus
Warning : Bu seçenek "Enabled" konumuna
getirilmişse diskin boot sektöründe veya bölmeleme tablosunda (partition table)
kazara veya virüsler marifeti ile değişiklik yapılması engeller. Boot virüsleri
için güzel bir önlemdir.
CPU
Internal Cache : Bazı BIOS'larda "CPU Level 1
cache/CPU Level 2 Cache" olarak da görünür. Yeni PII işlemcilerde önbellek
işlemci üzerindedir. Sık kullanılan bazı bilgiler disk veya sistem belleği
(RAM) yerine, geçici olarak hızlı önbellekte tutulabilir. Böylece bazı işlemler
daha hızlı gerçekleştirilir.
BIOS Update : BIOS yongası
ile bütünleşik BIOS güncelleme modülünün işlemciye gerekli bilgileri iletmesini
sağlar. Enabled konumunda durmalıdır.
CPU Fast String : Performansı
artırır. Bu yüzden "Enabled" konumda olması gerekir. Bazı BIOS'larda
bulunmayabilir.
Quick Power On Self Test : POST
işleminin 4 kez yerine (bazı PC'lerde 3 kez) bir kez yapılmasını sağlar.
Sistemin hızlı açılmasını sağlamak için "Enabled" konumuna
getirebilirsiniz.
Boot Sequence : PC'niz
açıldığında BIOS'un işletim sistemi için önce hangi sürücüye bakması
gerektiğini söyler. Sisteminizi açılış disketi ile açacaksanız bu sırayı A, C
... olarak değiştirebilirsiniz. Normalde ise açılışın hızlanması için C, A ...
olarak durmalıdır. Yeni BIOS'larda sistemin CD-ROM'dan veya diğer sürücülerden
açılması için CD-ROM, E, F, LS/ZIP gibi seçenekler de bulunur.
Boot Up Floppy Seek : Bu
seçenek "Enabled" konumda ise açılışta disket sürücü bir kez aranır.
Ama "Disabled" konumda ise sistem ara sıra disket sürücüyü yoklayarak
doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Sisteminizin ara sıra işlem yapmayı
kesip disket sürücüyü aramasını istemiyorsanız "Eisabled" konumuna
getirin; çünkü default ayarı "Disabled" dır.
Floppy Disk Access Control : Bazı
BIOS'larda bulunan bu ayar, sabit diskten disket sürücüye dosya kopyalamasını
engeller. R/W (Read/Write) seçilmişse, diskete yazdırma yapılabilir ve disket
okunabilir.
IDE HDD Block Mode Sectors : Bu
seçenek, disketlerde veri transferi başına bir sektör yerine her transferde
birden fazla sektörün işleme alınmasını sağlayarak disk performansını artırır.
Boot Up NumLock Status : Klavyenizin
sağındaki numerik tuş dizisi-klavyenizde NumLock tuşu basılı ise - rakamları
yazmak için de kullanılabilir, ok ve fonksiyon (sayfa yukarı/aşağı kaydırma,
metin sonuna/başına gitme vs.) tuşları olarak da.
Boot Up System Speed : Yeni
bazı BIOS'larda bulunan bu ayarı, sistemin işlemci hızınıza uygun olarak
açılması için "High" konumuna getirmelisiniz. "Low" konumda
iken sistem dahili veriyolu hızında açılır.
Gate A20 Option : Bu seçenek,
sistemin 1 MB üzerindeki uzatılmış belleği (extended memory) nazıl kullanacağı
ile ilgilidir. "Fast" seçilmişse, sistem yonga seti Gate A20'yi
kontrol eder. "Normal"e ayarlanmışsa, klavye denetçisindeki bir pin
bunu denetler. Gate A20'yi "Fast" olarak seçmek, özellik Windows ve
OS/2'de sistem performansını artırır.
Typematic Rate : Üç seçenek
halinde bulunur. (Bazı BIOS'larda, "BIOS Features Setup" ekranının
sağ tarafında yer alır.) Klavyede basılı tutulan bir tuşun tekrarlanma hızını
ayarlayan bu seçeneklerden ilki 'Typematic Rate Setting' dir ve
"Enabled" konumuna getirildiğinde ikinci ve üçüncü seçeneklerin ayarlanabilmesini
sağlar.
Security Option : Sisteminize ve BIOS Setup'daki ayarlara başkalarının
ulaşamaması için BIOS Setup'tan nasıl şifre koyabileceğinizi biraz ileride
açıklayacağız. Bu seçenek ise bu şifrenin sistem için mi BIOS Setup için mi
olması gerektiğini belirler. Hani bazen BIOS Setup'ta şifre koymanıza rağmen
sistem takır takır açılır, yoksa sistemin şifre özelliği çalışmıyor mu diye sinirleriniz
bozulur ya... İşte o zaman bu ayar "Startup" konumuna getirilmiş
demektir. Oysa bu ayar "System" konumuna getirilirse, sistem açılışta
şifre sorar ve şifreyi girmeden PC'nizi açamazsınız.
PS/2 Mouse Function Control : Yeni
sistemlerde fare bir COM portuna değil, yuvarlak bir PS/2 portuna bağlanır
(tabii bunun için PS/2 farenizin olması gerekir.) İşte bu ayar "Auto"
ise sistem açılışta PS/2 fareyi tanır ve IRQ12'yi bu fareye ayırır. Aksi halde
IRQ12 başka kartlara ayrılabilir.
PCI/VGA Palette Snoop : Bazı
grafik kartları (örneğin grafik hızlandırıcılar ve MPEG kartları) standart VGA
olmayabilir ve renkleri düzgün şekilde göstermeyebilir. Bu ayarın
"Enabled" yapılması sorunu giderir. "Disabled" olarak
bırakılması önerilir.
OS/2 Onboard Memory >64MB : OS/2
işletim sistemi ile birlikte 64MB'tan büyük DRAM kullanıyorsanız bu ayarın
"Enabled" yapın. Aksi halde "Disabled" olsun.
Video ROM BIOS Shadow : Bu ayar
"Enabled" yapıldığında video BIOS'unun ROM tipi bellekten RAM tipi
bellek ROM'dan hızlı olduğu için, "Shadow" adı verilen bu işlem
sayesinde sistem performansı artar.
CHIPSET FEATURES SETUP
Anakartın yonga seti ile ilgili
ayarlar bu kısımda bulunur. Günümüzde çoğu anakartta bulunan yonga seti ve
bellek ayarları ile ilgili seçenekleri bu bölümde anlatacağız.
EDO Auto Configuration : Bu
ayar genelde default olarak 60 ns'ye ayarlanmıştır. 50 veya 70 ns'lik EDO
RAM'ler kullanıyorsanız bu ayarı 50 veya 70 ns'ye getirebilirsiniz. EDO RAM ile
ilgili teknik bilgiler içeren diğer ayarları olduğu gibi bırakmanız önerilir.
(Bu devir kapandı)
SDRAM Configuration : Sisteminizde
SDRAM tipinde bellek kullanıyorsanız belleklerinizin hızını burada
belirleyebilirsiniz. LX yonga setli anakartlarda bu ayar 8, 10 veya 12 ns
olabilir. BX anakartlar için geliştirilen 100MHz'lik belleklerde ise bu ayar 6
veya 8 ns olmalıdır. SDRAM ile ilgili teknik bilgiler içeren diğer ayarları
olduğu gibi bırakmanız önerilir.
8/16 Bit I/O Recovery Time : 8 ve 16
bitlik ISA kartlar için zamanlama. Dafault ayarlarda bırakılmalıdır. Memory
Hole at 15M-16M : Bu ayarı "Enabled" yapmak, belleği 15-16 MB
arasındaki kısmını bu ayarı özellikle gerektiren ISA kartlara ayırır.
PCI 2.1 Support : Bazı
BIOS'larda bulunan bu ayar PCI 2.1 standardının desteklenmesini sağlar.
Data Integrity Mode : Hata
düzeltmeli (ECC) bellek kullanıyorsanız bu ayar ECC yapılmalı, aksi halde
Non-ECC olarak bırakılmalıdır.
Onboard Serial Port 1 : Birinci
seri portun bellek adresini ve IRQ'sunu gösterir. Bazı dahili modemler bu portu
(COM 1) kullanır ve seri portun iptal edilerek dahili veriyoluna
yönlendirilmesini gerektirir.
Onboard Serial Port 2 : İkinci
seri portun bellek adresini ve IRQ'sunu gösterir. Seri port 1 için
söylediklerimiz bu port için de geçerlidir. Seri Port 2'nin default bellek adresi
ve IRQ'su 2F8H/IRQ3'tür.
Onboard Parallel Board : Paralel
portun bellek adresini ve IRQ'sunu gösterir. Default değeri 378H/IRQ7'dir. Bir
PC'ye paralel portlu giriş çıkış (I/O) kartı bağlanarak paralel port sayısı üçe
çıkarılabilir.
Paralel Port Mode : Default
ayar "Normal" dir. Bu, portun normal hızda ama tek yönlü çalışmasını sağlar.
ECP DMA Select : ECP modu
hızlıdır ama bir DMA (Direct Memory Access - Doğrudan Bellek Erişimi) kanalının
kendisine ayrılmasını ister. Seri porta ECP veya ECP+EPP modlarından birini
kullanan bir aygıt takmışsanız ve seri portu buna göre ayarlamışsanız işte bu
seçeneği default ayarı olan "Disabled" dan çıkarıp DMA 1 veya 3
kanalına ayarlamalısınız.
UART2 Use Infrared : Bu ayar
"Enabled" konuma getirildiğinde anakart üzerindeki infrared özelliği
devreye girer ve ikinci seri UART portu anakart üzerindeki infrared
konnektörüne ayırır. (Infrared cihazlar, kablo gerektirmeden kızıl ötesi
ışınlarla PC ile veri alış verişinde bulunurlar; ancak bunun içinde sisteme bu
konnektör yardımı ile bir IrDA cihazlar pek piyasaya çıkmadığı için bu ayarı
"Disabled" konumda tutabilirsiniz. )
Onboard PCI IDE Enabled : Bu
ayarı kullanarak IDE kanalını, ikinci IDE kanalını veya her ikisini birden
("both" seçeneği ile) aktif konuma getirebilirsiniz. Normalde her iki
IDE kanalını da açık tutmalısınız, ancak sadece SCSI sürücüye sahip sistemler
için her iki kanal da "Disabled" konuma getirilebilir.
IDE Master/Slave PIO/DMA Mode : IDE
kanallarına (0 ve 1) master ve slave olmak üzere ikişerden dört IDE sürücü
bağlanabilir. IDE aygıtları farklı modlarda (0, 1, 2, 3) sahip olduğu için
bunların bağımsız olması gerekir. IDE sürücüleriniz optimum performansa göre
ayarlanır.
CPU Warning Temperature : İşlemci
ısısı kaç dereceye gelince sistemin alarm vereceğini belirler. İşlemci ısısının
üst ve alt limitlerini buradan belirleyebilirsiniz. İşlemci ısısı belirlenen
limitleri aşarsa sisteminize kurulu uyarı mekanizması devreye girer.
Current CPU Temperature : Anakartınızda
ısı sensörleri varsa, bu alan işlemci ısısını gösterir.
Current System Temperature : Sisteminizde
(anakartın çeşitli yerlerinde) ısı sensörleri varsa, bu alan sistem ısısını
gösterir.
Current CPUFAN 1/2/3 Speed : Anakartınızda
bu iş için bir denetleme sistemi varsa sisteminizdeki üç CPU fanının hızını
gösterir.
POWER Management Setup
Bu bölümde sisteminizin güç
tüketimini azaltmak için için ayarlar bulunur.
Power Management : Güç yönetim modlarının ana denetim masasıdır. Ayarı
"Max Saving"e getirirseniz sistem kısa bir süre kullanılmadan durursa
güç tasarruf moduna geçer. "Min Saving"de de aynı işlem olur ama bu
sefer sistem güç tasarruf moduna daha uzun sürede geçer. "Disabled"
seçeneği tüm güç yönetim modunu tümüyle devreden çıkarır. "User
Define" seçeneği ise bu bölümdeki diğer seçenekleri ayarlanabilir konuma
getirerek, kullanıcının kendi tercihlerini yapabilmesini sağlar.
PM Control By APM : Sisteminizde
gelişmiş güç yönetimi yüklüyse bu seçeneği "Yes" olarak ayarlamak
güçten daha fazla tasarruf sağlar.
Video Off Option : Bu seçenek
monitörün ne zaman güç koruma tasarruf geçirilebileceğini gösterir. All Modes
Off (tüm modlarda kapama); Always On (daima açık); Suspend Off (suspend modunda
kapama) ve Susp, Styb Off (suspend ve standby modlarında kapama) seçenekleri
vardır.
Video Off Method : Monitörün ne şekilde askıya alınacağını belirler.
Video Off After : Sistemin
sırayla daha düşük güç koruması modlarından daha yüksek olanlara geçmesini
sağlamışsanız, hangi modda monitörün kapanacağını belirler.
Modem Use IRQ : Sistemi modem
sinyali ile uyandıracaksanız, varsa bu seçenekte modeminizin IRQ'sunu
seçmelisiniz.
PM Timers : Bazı BIOS'larda, bu
pencerenin çizgilerle sınırlanmış ayrı bir bölümünde bulunan PM Timers ayarları
güç yönetim zamanlarını belirler.
Power Up Control : Yine aynı
pencerede ayrı bir bölmede yer alan bu grupta ayrı bir bölmede yer alan bu
grupta sistemin ne zaman otomatik açılacağını belirlenir. 'Soft-Off' özelliğine
sahip anakartlarda sistem bir düğme ile veya yazılım aracılığı ile
kapatıldığında elektrik doğrudan kesilmez, sistem askıya alınır.
PWR Button<4 sec : Bu ayar
'Soft Off'a getirildiğinde PC açma/kapama düğmesi 4 saniyeden sistem normal
olarak kapanır. Suspend seçeneğinde ise düğmenin iki yönlü işlevi vardır; 4
saniyeden az basıldığında sistem uyku moduna geçer.
PWR Up On Modem Act : Bu
seçenek "Enabled" duruma getirildiğinde bilgisayar kapalı durumdayken
modemden gelen bir sinyalle (modeme bağlı telefon numarası arandığında) açılır.
Automatic Power Up : Sisteminizin günün belirlediğiniz saatlerde otomatik
olarak açılmasını sağlar.
PNP/PCI Setup
Bu pencerede BIOS'u kullanmak
yerine PCI veriyolu yuvalarını ayarlayarak Tak Çalıştır (PnP) işletim
sistemlerinden yararlanmak için gerekli seçenekler bulunur. Ayarların
karşısında "Yes" seçilmişse işletim sistemi aygıtla ilgili kesmeleri
kendi ayarlar. Tak Çalıştır işletim sistemi kullanmıyorsanız veya kesme
ayarlarının (IRQ) sizin ayarladığınız gibi kalmasını istemiyorsanız bu
"No" ayarları seçilmelidir.
PnP Os Installed : Tak Çalıştır
destekli bir işletim sistemi kullanıyorsanız (OS/2, Win 95/98/xp) bu ayarı
"Yes" yapın.
Resources Controlled By : Tak
Çalıştır BIOS'lar tüm boot işlemlerini ve Tak Çalıştır aygıtları kontrol
edebilir. Bu ayar 'Auto'ya getirilirse tüm IRQ ve DMA atamaları kaldırılır;
çünkü BIOS bu işlemi devralır..
IRQ n Assigned to : Tak
Çalıştır olmayan kartlar ve aygıtlar belirli bir IRQ'da çalışmak isteyecektir.
İşte bir IRQ'yu (kesme istemi) Tak Çalıştır olan veya olmayan kartlara göre
buradan ayarlayabilirsiniz.
Load BIOS Defaults
Bazı kullanıcılar, ana menüdeki bu seçeneğini, BIOS'u fabrika ayarlarına
getirmeye yaradığını düşünür. Ancak tüm yüksek performans özelliklerini kapatan
bu seçenek, BIOS ayarları ile ilgili herhangi ciddi bir problem ile
karşılaştığınızda kullanılır.
Load Setup Defaults
İşte bu BIOS'un optimize edilmiş fabrika ayarlarını yükler. Ancak kullanılan
aygıtlar, işletim sistemi vs. sistemden sisteme değiştiği için bu fabrika
ayarlarının yüklemesi her zaman optimum performans sağlıyor anlamına gelmez.
Ayarlarınızı yukarıdaki açıklamalara göre yapmalısınız. Burada da standart
Setup ayarlarını yükleme işlemi aynıdır.
HDD Low Level Format: Bazı BIOS'larda
bulunan bu seçenek sabit diske düşük seviyeli format atar. Bir anlamda disk
yüzeyini kazır diyebiliriz. Çok tekrarlanması diski bozabilir. Bu yüzden disk
gözden çıkarılmadan kullanılmayacak bir format işlemidir.
Save & Exit Setup
BIOS Setup'da yaptığınız değişikliklerin hiçbiri BIOS'a kaydedilmeden devreye
girmez. İşte bu seçeneğe 'Enter'leyip Y tuşuna basarak yaptıklarınızı
kaydedecek ve tekrar sistem açılışına geri döneceksiniz. Yaptığınız
değişiklikleri kaydetmeden önce bir hata yapmadığınızdan emin olun.
Exit Without Saving
Yaptığınız değişiklikleri kaydetmeden, yani bu değişiklikleri işleme sokmadan
BIOS Setup'tan çıkmak için bu seçeneğin üzerine gelip Enter tuşuna basın. Yine
olay için klavyede Y tuşuna bastığınızda sistem açılışına dönecekti.
BIOS ve UEFI BAŞLICA FARKLAR
1. BIOS pc ler üzerinde gömülü gelen ve pc’nin
ilk çalıştırdığı yazılımdır. UEFI ise intel firması tarafından
geliştirilen BIOS standartlarıdır.
2. UEFI farklı fare kontrollerini destekler, sabit diskinizi yedeklemeye imkan
tanır.
3. UEFI internetinizi kullanarak bilgisayarın ihtiyacı olan sürücüleri
kurabilir. BIOSta bu özellik yoktur.
4. BIOS yalnızca metin arayüzü ile yönetilebilir; UEFI de grafiksel bir
arayüz mevcuttur.
5. BIOS tek dil seçeneği sunarken, UEFI çoklu dil seçeneği sunarak
kullanımı kolaylaştırır.
6. BIOSun aksine, UEFI firmware manager and system software manager
şeklinde 2 modül mevcuttur.
7.UEFI açılış süresü daha kısadır.
8. UEFI C diliyle geliştirilmiştir, BIOS ise ASM diliyle
9. 16-bit modunda çalışır; UEFI- 32-bit veya 64-bit modunda
10.Herhangi bir işletim sistemi olmadan UEFI üzerinden internette dolaşmak
mümkün olabilir.
11.UEFI hataları düzeltmekte ve arızaları onarmakta daha iyidir.
UEFI, eski BIOS'ların yerini alan yeni bir
firmware, donanım yazılımıdır. Yeni nesil sistemlerde BIOS yerine UEFI
kullanılır. UEFI arayüzü eski tip BIOS'lara göre çok daha gelişmiş, donanım ve
işletim sisteminin birbiri ile iletişimi kolaylaşmıştır. Bunun önemli faydaları
PC'nin daha hızlı açılıp kapanması, boot işlemlerinin hızlanması ve GPT
bölümleme tablosu ile 2 TB üstü disklere destek sunmasıdır.
UEFI işletim sistemi kurulumu ise bu özelliklerin faydalanılabilir olduğu
önemli bir noktadır. Bugün UEFI için tavsiye ettiğimiz işletim sistemi Windows
10 64 Bit'tir.
Legacy, eski donanım ve işletim sistemlerine destek sunan bir özellik. UEFI
kurulum yapılmadığında bunun adı eski tip, Legacy kurulum olmuş olur.
